Standart mı? Neye Göre ? Kime Göre?
Ölçme ve büyüklükler günlük hayatımızda oldukça önemli bir yer kaplamaktadır. Biz öğretmenler öğrencilerin öğrendiği konularla ilgili “Günlük hayatta ne işimize yarayacak?”, “Bu bilgiyi nerede kullanıyoruz? “gibi sorularıyla sık sık karşılaşmaktayız. Aslında haksız da sayılmazlar. Çünkü öğrettiğimiz bilgileri günlük hayattan örneklerle sunmamız hem öğrenilen bilgiyi kalıcı hale getirir hem de öğrenmeyi daha eğlenceli yapacaktır. Bu nedenle derslerimizde bol bol örneklere, yaşam temelli uygulamalara yer vermekteyiz. Fizik Bilimine ilk adım “Fizik Bilimine Giriş” ünitesi ile öğrencilerimizin liseye başlamasından itibaren atılmaktadır. Fizik Bilimine Giriş Ünitesinde Fizik Biliminin nasıl ortaya çıktığı, çalışmalarını neye dayandırdığı, uygulama alanları gibi konuların yanısıra Fiziksel Nicelikleri sınıflandırmanın gerekliliklerinden ve bu sınıflandırılmalardan bahsederiz. Ancak bugün anlatacağım konumuz yalnızca lise öğrencilerinin değil herkesin ilgisini çekecek bir konu olacak. Sizlere temel niceliklerden uzunluk ölçü biriminin nasıl belirlendiği ve standartları üzerine bilgiler sunacağım.
İlkokulda Atatürk İnkılaplarını öğrenirken “Uluslararası Saat, Takvim, Rakam ve Ölçülerin Kabulü”nden de bahsetmişti öğretmenimiz. Bu inkılabın gerekliliğini anlatırken çağdaş dünyaya ayak uydurmak açısından öneminden bahsetmiş; eskiden arşın, kulaç, karış, endaze, okka çeki gibi bölgeye ve hatta kişiye göre değişen ölçü birimleri kullanıldığını bu inkılaptan sonra ise metre ve kilogram gibi standart olan herkes için aynı ölçümü veren birimlerin getirildiğini söylemişti. Nasıl oluyor da bu birimler hiç değişmiyor diye de düşünmüştüm çocuk aklımla.
Artık yeterince büyüdüğüme ve bu konuya hâkim olduğuma göre sizlere ölçümlerin nasıl standart haline geldiğinden ve ne anlam ifade ettiğinden bahsedebilirim. “Standart” olarak adlandırdığımız bir niceliğin ölçülebilirliğinin güvenilir olması, farkli kişilerce ve farklı yerlerde yapılan ölçümlerin kesinlikle aynı sonucu vermesi gerekmektedir. Ölçümlerin standarta uymaması en basit örnekle günlük hayatta gerçekleştirdiğimiz ticari bir alışverişin adil olmaması ile sonuçlanabilir. Çok daha önemlisi ise bilimsel çalışmalar ölçümlerin tutarsız olması halinde geçersiz olacaktır.
Uluslararası birim kurulu 1960 yılında temel büyüklükleri standart haline getiren kararlar almış ve buna uluslararası sistem (SI) denmiştir. 7 temel büyüklüğünde SI birim sisteminde kabul edilen bir birim karşılığı vardır.
Uzunluk birimi hepimizin de bildiği üzere “metredir” Standartların her ne kadar uluslararası birim kurulunca 1960 yılında kabul edildiğini söylesekte bundan önce de aslında metre kullanılmaktaydı. Ancak metre için yeni uyarlamalar yapıldı.
Uzunluk ölçmek için 1120 yılında İngiltere’de İngiltere Kralının burun ucundan açılan kolun ucuna kadar olan mesafenin kullanılmasını istediğini biliyor muydunuz? Hala böyle bir ölçüm birimi kullanıldığını düşünmek çok tuhaf gelmiyor mu size de?
Fransa’da ise 1799 yılına kadar Fransa Kralı XIV. Louis’in ayak uzunluğu, uzunluk ölçü birimi olarak kullanılmıştır. Neyse ki 1799 yılında metre tanımlanmış ve karmaşa biraz hafifletilmiştir. Metre Paristen geçen ekvatordan kuzey kutbuna kadar olan boylamın on milyonda biri olarak tanımlanmıştır.
Zaman içerisinde birçok uzunluk ölçme sistemi geliştirilmiş ve değiştirilmiştir.
En yaygın örnekleri ise “saklanan özel bir Platin İridyum çubuğundaki iki çizgi arası mesafe” ve “kripton-86 lambasının yaydığı turuncu kırmızı ışığın dalga boyunun 1650763,73 katı” dır.
Ekim 1983’te tanımlanıp günümüzde hala kullanılan metre standardı ise “ışığın boşlukta 1/299 792 458 saniyede aldığı yol “dur. Yani ışık saniyede 299792458 metre yol almaktadır.
Kral XIV. Louis’in ayağından ışığın aldığı yola baktığımızda “uzunluk nereden nereye? “diye hayranlıkla bakıyorum. Yazıma son verirken öğrenci dostlarım için küçük de bir öneride bulunmak istiyorum. Öğrendiğiniz her şeyin günlük hayattaki karşılığını da öğrenin lütfen. Ancak kurduğunuz cümle bir kaçış bir sitem cümlesi değil bir merak bir ilgi cümlesi olsun. Çünkü bütün ümidimiz gençliktedir.
Ayşegül Eroğlu
(Bu bültenin yazım aşamasında Physics for Scientists and Engineers with Modern Physics- Raymond Serway-Robert Beichner kaynak olarak kullanılmıştır.)
Comments are closed.